Saylov natijalarini aniqlash saylov jarayonining eng muhim bosqichi hisoblanadi. Chunki shu bosqich orqali nomzodlarga berilgan ovozlar soni aniqlashtiriladi. Mazkur jarayonda oshkorolik, adolatlilik, qonuniylik tamoyillari muhim ahamiyatga ega bo`ladi. Saylov kampaniyasi davrida
2 oylik vaqt mobaynida qilingan tayyorgarlikning natijasi ushbu bosqichda namoyon bo`ladi. Biz ko`rib chiqadigan masalalar Saylov kodeksining, shuningdek, “O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini o`tkazuvchi uchastka saylov komissiyalarining faoliyati tartibi to`g`risida”gi nizom talablari bilan tartibga solinadi.
Ovoz berish tugaganligi qanday e`lon qilinadi?
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini o`tkazuvchi uchastka saylov komissiyalarining faoliyati tartibi to`g`risidagi nizomning 75-bandiga asosan, chastka saylov komissiyasining raisi yoki rais o`rinbosari soat 20:00 da ovoz berish tugaganligini komissiyaning barcha a`zolari, kuzatuvchilar va ommaviy axborot vositalari vakillari hozirligida e`lon qiladi.
Misol tariqasida, Qozog`iston Respublikasining Saylovlar to`g`risidagi qonunining 38- moddasiga ko`ra ham Prezident saylovlarida ovoz berish soat 20:00 da tugaydi.
E`tibor qarataylik, agar, ovoz berish kuni USK raisi tomonidan ovoz berish tugaganligini rasmiy e`lon qilganidan keyin, mabodo saylov uchastkasi binosida ovoz bermagan saylovchilar qolib ketgan bo`lsa, ushbu saylovchilarga ovoz berish uchun imkoniyat beriladi, ya`ni ularning ovoz berish huquqi ta`minlanadi.
Ammo shunday saylov uchastkalari borki, agar ulardagi uchastkalarda ro`yxatga kiritilgan barcha fuqarolar ovoz berib bo`lgan bo`lsa, uchastka saylov komissiyasi ovoz berish tugaganligini istalgan vaqtda e`lon qilishi mumkin.
Bular: O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi diplomatik va boshqa vakolatxonalari huzurida; harbiy qismlarda; sanatoriylarda; dam olish uylarida; kasalxonalar va boshqa stasionar davolash muassasalarida; olis va borish qiyin bo`lgan hududlardagi fuqarolar turgan joylarda; qamoqda saqlash va ozodlikdan mahrum etish joylarida tuzilgan saylov uchastkalarida.
Saylovchilar ovozlarini sanab chiqishda kimlar ishtirok etishi mumkin!
Saylovchilar ovozlarini sanab chiqish uchastka saylov komissiyasi a`zolari tomonidan saylov qutilarida mavjud saylov byulletenlari bo`yicha amalga oshiriladi. Qonunchilikdagi juda muhim qoida shundaki, saylovchilar ovozlarini sanab chiqish faqatgina ovoz berish binosida o`tkaziladi.
Ovozlarni sanab chiqish jarayonida uchastka saylov komissiyasi a`zolaridan tashqari yana kimlar ishtirok etishi mumkin degan savol tug`ilishi tabiiy? Javob tariqasida, uchastka saylov komissiyalari tomonidan ovozlarni sanab chiqish, ovozlarni sanab chiqish natijalari to`g`risidagi bayonnomalarni to`ldirish jarayonida quyidagilar ishtirok etishi mumkin: siyosiy partiyalarning kuzatuvchilari, vakolatli vakillari; ommaviy axborot vositalari vakillari; fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarining kuzatuvchilari; boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlardan kuzatuvchilar.
Uchastka saylov komissiyasi a`zolarining ovoz berish tugagach, amalga oshiradigan vazifalari
“O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini o`tkazuvchi uchastka saylov komissiyalarining faoliyati tartibi to`g`risida”gi nizomning 80-bandiga asosan, uchastka saylov komissiyasi a`zolari ovoz berish tugaganidan so`ng qonunchilikda belgilangan 11 ta harakatlar ketma-ketligida vazifalarni amalga oshiradi. Misol tariqasida, 10-harakat sifatida, har bir nomzod bo`yicha berilgan ovozlar alohida-alohida sanab chiqiladi va har bir nomzodni yoqlab berilgan ovozlar soni aniqlanadi hamda yakuniy bayonnomaga kiritiladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga har bir nomzod uchun ovoz berilgan saylov byulletenlari alohida-alohida bog`lam qilib o`raladi. Bog`lamda nomzodning ismi, familiyasi va otasining ismi yozilib, ovozlar soni ko`rsatiladi.
Ovozlarni sanab chiqish natijalari to`g`risidagi bayonnomani shakllantirish tartibi qanday?
Zarur harakatlar amalga oshirilgach, komissiya yakuniy majlis o`tkazadi, unda ovoz berish va saylovchilar ovozlarini sanab chiqish vaqtida yo`l qo`yilgan qonunbuzilishlar haqidagi shikoyat hamda arizalar ko`rib chiqiladi.
Shundan keyin komissiya raisi, rais o`rinbosari, kotibi va boshqa a`zolar tomonidan ovozlarni sanab chiqish natijalari haqidagi bayonnoma ikki nusxada to`ldiriladi, imzolanadi va uchastka saylov komissiyasi muhri bilan tasdiqlanadi. Ovozlarni sanab chiqish natijalari to`g`risidagi bayonnomaga biror-bir tarzda o`zgartirish kiritishga yo`l qo`yilmaydi. Agar ovozlarni sanab chiqish natijalari to`g`risidagi bayonnomani to`ldirish vaqtida komissiyaning ayrim a`zolari ishtirok etmasalar, bu haqda bayonnomada ularning ishtirok etmaganlik sabablari ko`rsatib o`tiladi. Ovozlarni sanab chiqish natijalari to`g`risidagi bayonnomani imzolash vaqtida bayonnoma mazmuni yuzasidan norozi bo`lgan komissiya a`zosi o`z fikrini bayonnomaga alohida ilova qilishga haqli, bu haqda bayonnomada qayd etiladi.
Xulosa o`rnida aytish mumkinki, saylovlar jarayonida ovoz berish natijalarini hisoblash va natijalarini tahlil qilish saylovlarning eng muhim bosqichidir.
Sherzod Zulfiqorov ,
O`zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti professori, ekspert guruhi a`zosi
