Mutaxassislarning prognozlariga ko`ra, Sarez ko`lida suv toshqini bo`lsa, Markaziy Osiyoning to`rtta davlati hududlari zarar ko`radi.
Tojikistonda yuz bergan er silkinishi Sarez ko`liga xavf solishi mumkin. Bu esa O`zbekiston, Qirg`iziston va Turkmaniston hududlariga ham o`z ta`sirini o`tkazadi, deya xabar berdi Sputnik Tojikiston.
Bugun Tojikistondagi Sarez ko`li yaqinida 7,3 magnitudali kuchli zilzila sodir bo`ldi. Qayd etilishicha, qurbonlar va vayronagarchiliklar bo`lmagan, biroq suv ombori yaqinidagi hudud o`n yildan ortiq vaqtdan beri mintaqaga tahdid solmoqda.
Sarez ko`li qanday paydo bo`lgan?
Hammasi 1911 yilda boshlangan. Kuchli zilzila Usoy qishlog`ini butunlay yo`q qildi va Usoy blokirovkasi deb nomlangan tabiiy to`g`onni keltirib chiqardi. Yangi tog` Murg`ob daryosi vodiysini to`sib, “kosa” ko`rinishini hosil qilgan va asta-sekin suvga to`lib borgan. Olti oydan so`ng suv Sarez qishlog`ini bosib ketdi. Ko`lni intensiv to`ldirish 1926 yilda yakunlandi.
Sarez ko`lining chuqurligi 500 metrga etadi, umumiy hajmi esa 17 kub kilometrni tashkil etadi.
Ko`l sayyohlar orasida mashhur, ammo u erga faqat Favqulodda vaziyatlar vazirligining ruxsati bilan borish mumkin.
Sarez ko`li nima uchun xavfli?
To`la va chiroyli bo`lishiga qaramay ko`l haqiqiy xavf tug`diradi. Usoy to`g`onini buzishi mumkin bo`lgan tabiiy to`siq yoki zilzilalar va ko`chkilar eroziyasi sodir bo`lganda, "geologik qamoqxona" dan katta hajmdagi suv toshib ketadi.
Moskva davlat universiteti mexanika institutining hisob-kitoblariga ko`ra, yoriq paydo bo`lsa, balandligi 150 metrgacha bo`lgan sel 3 kilometrdan ortiq balandlikdan chiqib ketadi. Vodiylarda to`lqin balandligi 15 metrga tushadi, bu uch qavatli uyning balandligiga teng.
Bu favqulodda holat nafaqat Tojikiston, balki O`zbekiston, Qirg`iziston va Turkmaniston hududlariga ham ta`sir qiladi.
Bugungi kunda 6 million kishi potensial xavfli hududlarda istiqomat qilmoqda.
Inson hayotidan tashqari, tabiat hodisasi yo`llar, ko`priklar, gidromeliorativ inshootlarni vayron qiladi. Ularni qayta tiklashni esa bir yildan keyin boshlash mumkin bo`ladi.
Qanday qilib falokatdan qochish mumkin?
Sarez ko`li muammosini 1970 yillarda hal qilishga harakat qilishgan. Ammo amalga oshirishning murakkabligi tufayli GES qurish loyihasi amalga oshmagan.
Shundan so`ng Tojikiston Sarez ko`lidagi ichimlik suvini xorijga sotish yo`l bilan, masalani hal qilishga qaror qildi. O`nlab davlatlar bilan muzokaralar olib borildi, biroq faqat Xitoy kelishuvga rozi bo`ldi.
Ammo, ko`ldagi marakkab holat loyihani rejalashtirilgan quvvatga etkazishga imkon bermaydi.
Sarez ko`li tunu kun kuzatuv ostida.
Favqulodda vaziyatlar komissiyasi mutaxassislari suv omboridagi har qanday o`zgarishlarni nazorat qilib borishadi. Suv sathi keskin o`zgargan taqdirda, kuzatuvchilar darhol signalni e`lon qilishlari kerak.
2020 yilda Osiyo banki uskunalarni yangilash uchun 10 million dollar ajratgan edi.
