Давлат концертларида фонограммани чеклаш қарори — санъатдаги ниқобларни ечадими?
Узоқ йиллар давомида ўзини “жонли” дея реклама қилган, аммо аслида магнитофон билан “яшаган” саҳна эди. Микрофон ичида овоз йўқ, юракда жасорат кам. Фонограмма — бу нафақат қулайлик, балки истеъдод ва масъулиятнинг устига ёпилган қопқоқ бўлди. Энди бу қопқоқ аста-секин очилмоқда. 2025 йил 1 майдан бошлаб, давлат маблағлари ҳисобидан ўтказиладиган барча концертларда фонограмма босқичма-босқич чекланади. Бу санъат оламида янги саҳифа очиши, ижодкорликда ростгўйлик даврининг бошланиши бўлиши мумкинми?
Ниқоблар даврига якун ясовчи қарор
Маданият вазирлиги томонидан эълон қилинган янги қарорга кўра, давлат маблағлари ҳисобига ўтказиладиган концертларда фонограмма ишлатиш тартиби қатъий назорат остига олинади. Бу, аслида, концерт соҳасидаги “учинчи овоз” — яъни олдиндан ёзилган, жонли эмас, аммо томошабинга жонли деб кўрсатилган чиқишлар замонига якун ясашни кўзлайди.
Айниқса, бу қарор рекламаларда “жонли ижро”, “фонограммали” ёки “фонограммадан фойдаланган ҳолатда” деган ёзувларнинг мажбурий бўлишини белгилаган бўлса, демак, муаммо фақат саҳнада эмас, балки унга олиб борадиган йўлларда ҳам бартараф этилади.
Саҳнадаги адолат: Ким кучли, ким тайёр эмас?
Сўнгги йилларда саҳналарда ҳаяжонли чиқишлар эмас, балки мукаммал “CД сифатида” эшитиладиган концертлар кўпайди. Томошабинни алдаш оддий жараёнга айланди: ижрочи микрофонни оғзига олиб, қулоқда наушник — аммо бу чиндан куйлаётган санъаткор эмасди. Бу борада кўпчилик мухлислар ва танқидчилар фонограммани истеъдодни яшириш воситаси деб тан олди.
Янги қарор бу амалиётга чек қўяди. Демак, энди ҳар бир санъаткор ўз овози, нафас назорати ва саҳнадаги барқарорлиги билан кўрина бошлайди. Мукофотлар, фахрий унвонлар — “халқ ҳофизи”дан тортиб “халқ артисти”гача — фақат тирик ижро кўрсатганларга насиб этади.
Молиявий рағбат: Тирик ижрога эътибор ортади
Маданият вазирлиги фақат чеклов билан чекланиб қолмади. 2025 йил 1 июлдан бошлаб жонли ижрода ўтказиладиган тадбирлар рекламалари учун Ўзбекистон МТРК тизимидаги каналларда 30 фоизли чегирма берилади. Бу эса санъаткор ва тадбир ташкилотчиларига молиявий қулайлик яратади.
Яна бир янгилик — агар концертда жонли ижро ва фақат баъзи қисмларда фонограмма ишлатилса, бундай дастурлар МТРК тизимидаги телеканалларда бадиий кенгаш ижобий баҳоласа, бепул эфирга узатилади.
“Жонли ижро ҳафталиги” — синов эмасми?
Ҳар чоракда мамлакат бўйлаб “Жонли ижро ҳафталиги” ўтказилиши режалаштирилган. Бу ҳафталиклар — нафақат томошабинлар учун мусиқий байрам, балки ижодкорлар учун профессионал синов, ўзига бўлган ишончни кўрсатиш имконияти бўлади.
Ушбу ҳафталикларда кўплаб ёш ижодкорлар пайдо бўлиши, фонограмма ортида қолган иқтидорлар юзага чиқиши мумкин. Аммо бу жараён айрим “тайёр бўлмаган” юлдузлар учун фоний порлаш бўлиши ҳам эҳтимолдан холи эмас.
Энди саҳна ҳақиқий овоз эгалари учунми? Ёки…
Фонограмма чеклови кўплаб саволларни очади: бу қарор санъатни юксалтирадими ёки айрим истеъдодлардан айриламизми? Аммо асосий ҳақиқат битта — саҳна энди ростгўй бўлади. Томошабин кўрган ва эшитган нарсаси бир хил бўлади. Санъат эса нафақат мусиқа, балки ҳалолликдир.
Фонограммасиз саҳна — бу синов, бу имкон, бу тозалик. Бу — санъатни томошабинга, халқни эса чин истеъдодга яқинлаштириш йўлида ташланган дадил қадамдир.
