Тун жимжит. Соатлар тонгга қараб силжийди. Кимдир шифтга тикилганча ётади, яна кимдир ёстиғини бураб-бураб ухлай олмасдан ўйланади. Кимдир эса қўй санаб тинчлик излайди. Бугун инсониятнинг энг оғир муаммоларидан бири – уйқусизлик тобора чуқур илдиз отмоқда.
Эрталаб чалинган будильникдан кейин чарчаган ҳолда уйғонаётган, бутун кунини қаҳва билан ўтказаётган миллионлаб одамлар “Нега ухлай олмаяпман?” деган саволга жавоб изламоқда.
Барчани қизиқтирган ушбу саволга Туркиянинг Мармара университети Pen Таълим ва Тадқиқот касалхонаси Неврология бўлими профессори Др. Кадрие A жавоб берди.
Уйқусизлик қандай аниқланади?
Ағанинг айтишича, инсон “уйқусизлик” ташхисини олишидан олдин бир неча муҳим мезонлар мавжуд: агар ҳафтада камида 3 кун, 3 ой давомида ухлашда муаммо бўлаётган бўлса, бу ҳолат тиббий аралашувни талаб қиладиган “инсомния” ҳисобланади. Айниқса, аёллар ва кексалар орасида бу ҳолат кенг тарқалган.
Бугунги кунда тавсия этилаётган уйқу миқдори – 7-8 соат. Афсуски, асрларда бу кўрсаткич пасайиб, инсонлар ўртача 6,8 соат ухламоқда. “Кам ухлаган одам тўлиқ соғлом ишлай олмайди”, – дейди профессор.
Ухлай олмаслик сабаблари стрессми, касалликми, ёки ўзимизми?
Шифокорнинг таъкидлашича, уйқусизликнинг сабаблари турлича шаклда намоён бўлади. Хусусан, стресс, безовталик, депрессия – биринчи навбатда, Юрак, эндокрин, овқат ҳазм қилиш муаммолари, шунингдек, саратон ёки психик касалликлар ҳам бунга сабаб бўлиши мумкин.
Айниқса, “паркинсон”, деменция, эпилепсия каби неврологик ҳолатлар уйқуга салбий таъсир қилади. Вардия усулида ишлайдиганлар, тунги сменадаги ходимлар ҳам мунтазам уйқусизликдан шикоят қилишади.
Уйқу гигиенаси – чорасиз муаммонинг оддий ечими
“Бунинг мўъжизавий таблеткаси йўқ,” – дейди профессор A. Бироқ у уйқу гигиенасига қатъий риоя қилиш зарурлигини таъкидлайди.
Ётоқ хонаси фақат уйқу учун бўлиши керак – телевизор, компьютер бўлмаслиги лозим. Ётишдан олдин оғир овқатланмаслик керак, хона – сокин, қоронғи ва қулай ҳароратда бўлиши зарур, ётоқда овқатланиш ёки экран қаршисида ухлаш қатъиян ман этилади.
Шунингдек, шифокор ётишдан олдин илиқ душ, тинчлантирувчи мусиқа ёки китоб ўқиш каби кундалик уйқу одатлари (ритуал) яратишни тавсия қилади.
Кофеинсиз ҳаёт
Уйқу муаммосидан азият чекаётганларга қуйидаги маслаҳатлар берилади:
Кундузги ухлаб олиш 20 дақиқадан ошмасин, акс ҳолда тунги уйқуга салбий таъсир қилади.
Кофеинли ичимликлар (қаҳва, чой, кола ва бошқалар) тушдан кейин ичилмаслиги лозим.
Кечқурун имкон қадар дам олишга йўналтирилган фаолиятлар танланг.
Қачон шифокорга мурожаат қилиш керак?
Агар юқоридаги тавсияларга қарамай уйқу билан боғлиқ муаммолар давом этса, мутахассисга мурожаат қилиш зарур. Чунки баъзан уйқусизлик енгил кўриниши мумкин бўлса-да, унинг ортида жиддий тиббий муаммолар яширинган бўлиши мумкин. Зарур бўлса, дори-дармон ёки психотерапевтик даволаш йўллари билан муаммо ҳал қилинади.
Замонавий инсон ҳар нарсани ҳисоблайди, режалаштиради, ишлайди. Аммо энг зарур бўлганини – уйқуни унутмоқда. Аммо шуни эсдан чиқармаслигимиз керак: соғлом уйқу – соғлом ҳаётнинг асоси. Ухлашни эмас, уйқу сифатини ўрганинг. Шундагина тонглар соғлом, кунлар самарали бўлади.
