Kuni kecha o`zbek san`atining bir azim chinori quladi. Millat o`zining asl o`g`lonlaridan birini yo`qotdi. O`zbekning yuragi etimdek bo`zlab qoldi. Xalqimizning ardoqli hofizi, O`zbekiston va Tojikiston Xalq artisti, Alisher Navoiy nomidagi Davlat mukofoti sovrindori Sherali Jo`raev 77 yoshida hayotdan ko`z yumdi.
Sherali aka matbuotga intervyu berishni unchalik xushlamasdi. Ammo shunga qaramay, u kishining xonadonida bir necha bor uchrashishga, suhbatlashishga muyasar bo`lgandim. E`tiboringizga 2017 yilning boshidagi bir suhbatimizdan parchalarni havola etishni lozim topdim. Buyuk hofizni Alloh o`z rahmatiga olsin...
...— Siz bilan 2017 yilning avvalida diydorlashib turibmiz. Xabaringiz bor, o`tgan yil mamlakatimiz hayotida bir qator o`zgarishlar yuz berdi. Shu bilan birga, og`ir yo`qotishlarni ham boshdan kechirdik. Keling, suhbatimizni o`tganlar yodi bilan boshlasak...
— Hayotning azaliy va abadiy qonuni shu! O`tganlarni Alloh o`z rahmatiga olgan bo`lsin. Chindan ham, Yurtboshimizning vafoti barchamiz uchun og`ir musibat bo`ldi. Chunki ul zot mustaqil O`zbekiston davlatining asoschisi edilar. Yurtimizni istibdoddan xalos etib, oyoqqa turishini ta`minladilar. Men u kishi bilan ko`p marotaba hamsuhbat bo`lganman. Ko`p safarlarga birga chiqqanmiz. Ayniqsa, marhum Yurtboshimiz bilan Makkai Mukarramada, muborak Ka`batullohning ichiga kirganimiz aslo esimdan chiqmaydi. Birinchi Prezidentimiz butun hayotini shu xalq, Vatan uchun baxshida qildi. U kishining juda ko`p xislatlari, fazilatlariga guvoh bo`lganman. Insonning qandayligini bir qarashda bilardilar. Hamisha uzoqni ko`zlab, aql-zakovat bilan ish tutdilar. Joylari jannatda bo`lsin.
O`tgan yilda zamonaviy o`zbek adabiyotining ikki buyuk darg`asidan ajralib qoldik. Ular ham eng yaqin qadrdonlarimdan edilar. Abdulla Oripovni “Mitti yulduz” to`plami orqali taniganman. “Birinchi muhabbatim” qo`shig`i har ikkimizga ham katta shuhrat olib keldi. Keyin “Dunyoni qizg`anma”, “O`zbekiston – Vatanim manim”, “Xayr endi...”, “Vahki ishq sahrosida...” singari she`rlarini qo`shiq qilib aytdim. Juda ko`p davralarda birga bo`lganmiz. Abdulla akaning har bir she`rida u kishining qalbi urib turadi.
Erkin Vohidov bilan ham uzoq yillardan beri qadrdon edik. “O`zbegim” qasidasi va qo`shig`i uchun o`sha paytlar bizning boshimizga ne kunlarni solishmadi... Bizni millatchiga chiqarganlar bo`ldi. Gazetalarda feletonlar yozildi. Bir yili ana shunday gazetalardan birini olib tushkun kayfiyatda Erkin Vohidovning uylariga bordim. Maqolani ko`rsatsam, “Qo`yavering, mana endi siz ham bizga o`xshab qolibsiz”, deb hazillashdilar. Yarim kechagacha uylarida chaq-chaqlashib o`tirdik. Mashinalarida meni to uyimgacha olib keldilar. Yo`l-yo`lakay “Erkin aka, insonning barcha yaxshi-yomon tomonlari, yutuqlariyu kamchiliklari, suvratiyu siyrati, buyukligiyu tubanligini aks ettiradigan bitta she`r yozing”, dedim. Erkin aka “ma`qul” degandek bosh irg`adilar. Shu tariqa “Inson" qasidasi dunyoga keldi. Bu qo`shiq ham katta bahs-munozaralarga sabab bo`ldi. Buyuklarimizning joylari jannatda bo`lsin...
— Vatan, uning tinchligi har birimiz uchun muhim. Ayniqsa, dunyoning turli nuqtalarida notinchlik davom etayotgan bir paytda...
— Yurtimizni balo-qazolardan Allohning o`zi asrasin. Qolaversa, bu yurtni ulug` ajdodlarimizning, buyuk zotlarning pokiza ruhlari o`rab turibdi. Buyuk mutafakkir Mir Alisher Navoiy “Nasoyim ul-muhabbat” asarida 770 nafar avliyoning nomlarini tilga olganlar. Ulardan aksariyati bizning diyorimizda yashab o`tishgan. Qusam ibn Abbos, Bahouddin Naqshband, Abduxoliq G`ijduvoniy, Abu Mansur Moturidiy singari ulug`larning pokiza xoklari ham shu tuproqda yotibdi. Bunday yurtga inshaalloh balo tegmaydi. Lekin biz har birimiz ana shu Vatanning, tinchlikning qadriga etishimiz kerak.
— Vatan mavzusi haqida juda ko`p qo`shiq aytgansiz. Ularning har biri tinglovchining qalbiga chuqur kirib bora olgan...
— Vatan haqida shunchaki til uchida kuylab bo`lmaydi. Uni sevmasdan turib unga qo`shiq bag`ishlashning keragi yo`q. Vatanning qadrini undan olisda yurganlar yaxshi biladi. Men ham boshqa mamlakatga borsam, bir haftadan ortiq turolmayman. Yurtimni sog`inib qolaman.
Hech esimdan chiqmaydi. Bir yili Rossiyaning uzoq hududlaridan biriga konsertga bordik. Rossiyada yashayotgan bir hamyurtimiz meni o`z mashinasida olib yurdi. Yana ikki-uch nafar yurtdoshlarimiz ham biz bilan birga edi. Mashinasida “Vatan deb oh urmakni vatansizdan so`rab ko`r” degan qo`shig`im bor ekan. Bir kenglik oldida mashinani to`xtatdi. Hammamiz mashinadan tushdik. O`sha qo`shiq yangrayapti. Haligi yurtdoshlarimiz hammasi baralla yig`lab yuborishdi. Men ham ularga qo`shildim. Xorijga ko`p qatnaydigan bir muxlisim bor. Safarga chiqqanida o`zi bilan doim mening Vatan haqida aytgan qo`shiqlarim jamlangan diskni olib ketadi. Ayniqsa "O`zbekiston — Vatanim manim", "O`zbegim", "Oltinga topilmagay"ni sel bo`lib eshitadi. "Bu qo`shiqlar musofirlikda menga Vatan bo`ladi, shularni eshitsam, o`zimni Vatanda, deb his qilaman, Vatanimdan quvvat olaman", deydi u.
— Ota uchun farzandning yaxshi-yomoni bo`lmaydi. Lekin iste`dod hammaga teng berilmasligi ham haqiqat. Siz san`atkor sifatida Shohjahon va Zohirshoh Jo`raevlar ijodiga qanday qaraysiz?
— Dunyoda irsiyat, nasl-nasab degan tushunchalar bor. Ota-onaning qaysidir xislati albatta o`z o`g`il-qizlariga ko`chib o`tadi. Masalan, san`atga, ma`rifatga oshnolik menga otamdan o`tgan. Padari buzrukvorim Nurmuhammad ota san`atga, bobolarimiz merosiga ishtiyoqmand inson edilar. Hazrat Navoiyning kitoblarini o`qib, bizga mag`zini chaqib berardilar. Dalada qo`y boqqani chiqqanimizda otam otga minib olar, men orqalaridan mingashib borardim. Shunda “Qaro ko`zum”ni xirgoyi qilganlarida beixtiyor ko`zlarimga yosh kelardi. Men ham ana shunday chiroyli qo`shiq ayta olarmikinman, deb o`ylardim. Men u kishiga havas qilib, qo`shiqchilikni tanlaganman. Ammo otam rahmatli qo`shiqchi bo`lishimga boshida qattiq qarshilik qilganlar. Taqdirda bor ekan, shu kasbni tanladik. O`zimga xos jihatlarni goh Shohjahonda, goh Zohirshohda ko`raveraman. Birini-ikkinchisidan ustun qo`yolmayman. Har ikkisi o`z ovozi, o`z yo`lini topib boryapti.
— Xalq uchun siz buyuk hofiz, mashhur san`atkorsiz. Uyda esa oila boshlig`i, farzandlar uchun ota, nabiralar uchun bobo... Uydagi va ko`chadagi Sherali Jo`raevning farqi nimada?
— Muxlislar uchun imkon qadar muloyim, xushmuomala bo`lishga, qattiq gapirib birovning dilini og`ritmaslikka harakat qilaman. Uyda esa imkon qadar qattiqqo`l, jiddiy bo`lishga urinaman. Farzand tarbiyasi qat`iyatni talab qiladi. Lekin nabiralar hali yosh. Ular mehrga, erkalashga loyiq.
— Muxlislar haqida gapirdingiz. Ko`pchilik “muxlislar bevafo bo`ladi, bugun bittasiga, ertaga boshqa birovga qarsak chalaveradi”, deyishadi. Bu fikrga qanday qaraysiz?
— Muxlis bo`lmasa, san`atkor hech kim emas. Shu bois muxlisning mehrini, e`tiborini oqlash kerak. Xudoga shukr qilaman, ancha yillar katta sahnalarda ko`rinmay yurgan bo`lsam-da, chin muxlislarim meni unutib yuborishmagan ekan. Ular bilan ko`rishganimda, kuchli mehrni, ularning taftini, qalbini his etaman. Menga boshqa yana nima kerak?
— Ayni kunlarda telekanallarda "Parijon" klipi ko`rsatilayapti. Klip olish sizning ijodingizdagi dastlabki tajriba. Aytingchi, o`zingiz bu klipdan qoniqdingizmi?
— Savolingizga ha va yo`q, deb javob beraman. Maromiga etmagan qo`shiq, chala asarni muxlislarga taqdim etishni ham san`atga, ham muxlislarga nisbatan hurmatsizlik, deb bilaman. Shu sababli, qo`shiqning dastlabki varianti yaratilgandan keyin ham uzoq muddat unga sayqal berishga, xalqqa manzur bo`ladigan shamoyilini topishga harakat qilaman. Qisqa muddatda yaratilgan qo`shiqlarim juda ko`p, lekin ularning kurtaklari ancha oldin ko`nglimda ochilgan bo`ladi. Qaysidir bahonayi sabab turtki bo`lib, bu qo`shiqlar dunyoga keladi. Shu ma`noda "Parijon" klipi maromiga etganidan keyin tasmaga yozildi, deb hisoblayman.
Masalaning ikkinchi tomoni ham bor. Ijodkor o`zining asarlaridan, ijod mahsullaridan butkul mamnun bo`lsa, qoniqish hissiga berilib ketsa, o`sha kuni unda ijodkorlik qobiliyati yo`qoladi. Umrboqiy asar yaratmoqchi bo`lgan odam hech qachon o`zidan ham, ijodidan ham qoniqmaydi. Niyatim, "Parijon"dan ham chiroyli, go`zal qo`shiqlar yaratish.
— Suhbatlaringizda ko`p bor xiyonat, aldovlarga duchor bo`lganingizni aytgansiz. Ana shu xiyonatlardan so`ng chiqargan xulosangiz?
— Boya tilga olingan tadbirda Hazratning bir g`azallarini kuyga solib aytdim. Unda shoir o`z ko`ngilga xitoban aytmoqda:
Hajr o`tida istasang yoqilmag`aysan, ey ko`ngul,
Yordin zinhor ham ayrilmag`aysan ey ko`ngul.
Vah, ne tole`durki topmay umre istab yorni,
Chun seni yor istag`ay topilmag`aysen ey ko`ngul.
Bilasiz, hazrat Navoiy yaqin do`sti Husayn Boyqaro taxt tepasiga kelmasidan avval uzoq yillar darbadarlikda hayot kechirganlar. Bir muddat Samarqandda tahsil olganlar. Navoiyning bolalik paytlari yozgan birgina baytlari uchun Mavlono Lutfiy 12 ming bayt kulliyotini almashtirmoqchi bo`lganlari ham tarixdan ma`lum. Mana shunday buyuk zot ham o`z davrida juda katta qiyinchiliklarni boshdan kechirgan, xiyonat, aldov, tuhmatlarga ro`para kelgan. Ehtimol shuning uchun ham:
Olam ahli bevafodurlar, alarning xaylidin,
Ey ko`ngul, bo`lsang vafo oyinidin ogoh, qayt,
- deya yozg`irgan bo`lsalar kerak. Demak, odamzodning tabiati shunaqa ekan-da! Nega biz bundan ajablanishimiz kerak? Men ham ilgari bunday kimsalardan qattiq ranjiganman. Ammo ularning aksariyati o`z qilmishlariga yarashasini olishdi. Men ularga zarracha yomonlik qilmadim. Ammo taqdirning o`zi hisob-kitobini o`rniga qo`ydi. Eng muhimi, yaxshi insonlar ko`p. Shular tufayli sayyoramizda hayot bardavom.
— Yaxshi insonlarga, sizni hamisha sog`inib kutadigan muxlislarga tilaklaringiz?
— Har bir xonadonda tinchlik, xotirjamlik bo`lsin. Har bir qadrdon hamyurtimizni, shu jumladan, bizni tinglaydigan, bizni kutadigan muxlislarni Alloh o`z panohida asrasin. Men barchangizdan yurtimizda hukm surayotgan tinchlikning, farovonlikning, to`kin-sochinlikning qadriga etishni so`rardim. Dunyoda ko`p mamlakatlarni kezib, O`zbekistondek fayzli, obod diyorni uchratmadim. Mana shu yurtning ertasi uchun, taraqqiyoti uchun har birimiz kamarbasta bo`laylik.
Rustam Jabborov
